Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (25-12-2013)

Οι ναοί μας είναι γεμάτοι εικόνες και κάθε εικόνα αποτελεί κι ένα ολόκληρο βιβλίο, που μας διδάσκει. «Βιβλία των αγραμμάτων» ονομάζει τις εικόνες ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, εφόσον εκεί αποτυπώνεται παραστατικά η διδασκαλία της Εκκλησίας μας. Ας ερμηνεύσουμε, λοιπόν, τι μπορεί κανείς να «διαβάσει» στην εικόνα της Γέννησης του Ιησού Χριστού.

Στο κέντρο της εικόνας ζωγραφίζεται ως βρέφος ο Χριστός, να γεννιέται μέσα σε ένα σκοτεινό σπήλαιο, το οποίο συμβολίζει το σκότος της άγνοιας ή της εσφαλμένης αντίληψης της πεπτωκυίας ανθρωπότητας για τον Θεό. Με τη γέννηση του Χριστού φανερώνεται μια καινούργια σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου, η Θεανθρωπία. Ο Χριστός είναι το θείο πρόσωπο του ανθρώπου και το ανθρώπινο πρόσωπο του Θεού.

Ο Πατέρας συμβολίζεται με το ημικύκλιο του ουρανού από όπου ξεκινά η ακτίνα του αστέρα, στο άνω μέσο της εικόνας, και το Άγιο Πνεύμα με τον κύκλο στο μέσο της ακτίνας, η οποία καταλήγει στο Θείο Βρέφος.

Στην εικόνα, δίπλα από τον Χριστό, ζωγραφίζεται η Παναγία, η οποία συμβολίζει την ανθρωπότητα που ελεύθερα δέχεται τον Θεό. Η Παναγία είναι το «ναι» της αγάπης των ανθρώπων, που συναντά το «ναι» της αγάπης του Θεού.

Η εικόνα της Γέννησης του Χριστού, έχοντας στο κέντρο της τον Χριστό και δίπλα του την Παναγία, δείχνει στον άνθρωπο  τον καινούργιο κόσμο του Θεού, που  δύναται να αντικαταστήσει τον κόσμο της πτώσης.

Μέσα από την εικόνα φανερώνεται με κάθε βεβαιότητα, ότι μπορεί να νικηθεί ο θάνατος. Αυτό συμβολίζεται στην εικόνα με το ότι το Θείο Βρέφος  είναι τυλιγμένο με λευκά σπάργανα, όπως τυλίγονταν οι νεκροί την εποχή εκείνη. Αυτό αποτελεί προτύπωση του Πάθους του Χριστού και της νίκης Του επί της φθοράς και του θανάτου.

Στο άνω δεξιό άκρο της εικόνας, ζωγραφίζονται άγγελοι να αναγγέλουν τη γέννηση του Χριστού στους ποιμένες, απαλλάσσοντας την ανθρωπότητα από λανθασμένες περί Θεού αντιλήψεις. Ο Θεός που γεννιέται δεν είναι ο Θεός διαφόρων φυσικών θρησκειών, που η συνάντηση του ανθρώπου μαζί του προκαλεί φόβο. Έχοντας αυτές τις αντιλήψεις κατά νου, οι βοσκοί μπροστά στην εμφάνιση του Αγγέλου δικαιολογημένα «κατατρόμαξαν». Το μήνυμα όμως του Αγγέλου είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που περίμεναν: «Μην φοβάστε. Σας φέρνω ένα χαρμόσυνο άγγελμα, που θα γεμίσει όλο τον κόσμο με χαρά» (Λουκ. 2, 9-10). Ο αγγελικός ύμνος δείχνει ότι ο Ιησούς Χριστός είναι η φανέρωση του ουράνιου Θεού, η «επί γης ειρήνη» και η Θεία φιλανθρωπία.

Οι άνθρωποι ανέκαθεν δημιουργούσαν συνασπισμούς με βάση μια διαφορά, βιολογική ή κοινωνική, και συγκρούονταν ολέθρια μεταξύ τους. Η εικόνα, όμως, παρουσιάζει ένα κόσμο τελείως διαφορετικό, στον οποίο η διαφορά δεν άγει στη διαίρεση αλλά στην ενότητα.

Έτσι, η εικόνα αρχικά παρουσιάζει τη διαφορά στην ενότητα των ηλικιών. Ο πρώτος αριστερά Μάγος ζωγραφίζεται νέος, ο μεσαίος μεσήλικας και ο τρίτος γέροντας. Με τον τρόπο αυτό τονίζεται η γεφύρωση του χάσματος των γενεών. Η παιδική αθωότητα, η ώριμη δημιουργικότητα και η γεροντική σοφία καταξιώνονται με την αποδοχή από τον άνθρωπο της πρόσκλησης αγάπης  του Θεού.

Ακόμη, η εικόνα παρουσιάζει τη διαφορά στην ενότητα των φυλών. Ο ένας από τους τρεις Μάγους ζωγραφίζεται μαύρος. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φυλής και απόχρωσης  είναι ίσοι.

Επίσης, η εικόνα παρουσιάζει την ενότητα, μέσω της διαφοράς, των εθνών. Οι ποιμένες είναι Εβραίοι, ενώ οι Μάγοι εθνικοί. Την έχθρα και το μίσος που χώριζε Ιουδαίους και εθνικούς έρχεται να αντικαταστήσει  η συμφιλίωση.

Τέλος, οι βοσκοί είναι φτωχοί και αμόρφωτοι, ενώ οι Μάγοι πλούσιοι και μορφωμένοι.

Η εικόνα της Γέννησης του Χριστού, λοιπόν, προσκαλεί τον άνθρωπο να αγαπήσει τους πάντες, ανεξάρτητα από ηλικία, έθνος, τάξη και ούτω καθεξής. Όλοι οι άνθρωποι- μητέρες, βρέφη, βασιλείς, ποιμένες - είναι τέκνα του Θεού και αδέλφια μεταξύ τους.

Πέραν της αρμονικής συνύπαρξης με τον Θεό, τον εαυτό του και το συνάνθρωπο, η εικόνα της Γέννησης του Χριστού, προβάλλει και την αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τη φύση. Στην εικόνα , εκτός από τα δύο ζώα που φαίνονται στη φάτνη, ζωγραφίζονται το βουνό, το σπήλαιο, τα πρόβατα των ποιμένων, τα άλογα των μάγων, δέντρα και πουλιά. Επομένως, όλα τα πλάσματα του Θεού είναι προσκεκλημένα  στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης.   

Την υποταγή της φύσης στον άνθρωπο και την παράλληλη υποταγή του ανθρώπου στη φύση, αντικαθιστά  η μεταμόρφωση του κόσμου σε Ναό του Θεού. Μέσα σε αυτόν όλα τα όντα δοξολογούν τον Θεό σε μια μεγαλειώδη «μουσική συμφωνία», με μαέστρο τον άνθρωπο. Αυτό συμβολίζει ο ποιμένας που ζωγραφίζεται να αυλίζει στο μέσο δεξιό μέρος της εικόνας.

Για την είσοδο του ανθρώπου στον καινούργιο κόσμο του Θεού είναι απαραίτητη η αναγέννησή του. Η αναγκαιότητα της αναγέννησης αυτής, προβάλλεται με την παρουσίαση του λουτρού του Θείου Βρέφους από τις μαίες, που ζωγραφίζεται στο κάτω δεξιό άκρο της εικόνας.

Στην εικόνα, μάλιστα δεν είναι τυχαίο που η φάτνη ζωγραφίζεται να μοιάζει με Αγία Τράπεζα. Λόγω του ότι στη Θεία Ευχαριστία, οι άνθρωποι γίνονται αδελφοί, γιατί μοιράζονται τον Χριστό, τον Άρτο της Ζωής.

Συνεπώς, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να δεχθεί ή να απορρίψει την πρόταση αγάπης του Θεού. Η εικόνα της Γέννησης του Χριστού παρουσιάζει το μεγαλείο αυτό στο κάτω αριστερό μέρος. Εκεί ζωγραφίζεται ο Ιωσήφ σκεφτικός, να απορεί  για την παρθενική γέννηση του Χριστού. Μπροστά του στέκεται μεταμφιεσμένος  σε βοσκό ο διάβολος, προσπαθώντας να διαβάλει τον Θεό και να ενσπείρει αμφιβολίες για τη φιλανθρωπία Του. Κρατώντας ένα αποξηραμένο ξύλο απευθύνεται στον Ιωσήφ, λέγοντάς του ότι όπως είναι αδύνατο να βλαστήσει ένα αποξηραμένο ξύλο, έτσι είναι αδύνατο να γεννήσει μία γυναίκα παρθένος.

Εν κατακλείδι στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Ιωσήφ υπερνικά τις αμφιβολίες και υπηρετεί ελεύθερα το θέλημα του Θεού. Γι΄ αυτό και ζωγραφίζεται με φωτοστέφανο. Παρόμοια κάθε πιστός καλείται να νικήσει τους διάφορους πειρασμούς, όπως ο Ιωσήφ, που αμφισβητούν τον καινούργιο κόσμο του Θεού.

Λαζάρω Παναγιώτου 

Πηγή: «Η καθολική συνύπαρξη:

Η εικόνα της γέννησης του Χριστού.

Δρος Σταύρος Σ. Φωτίου».