π. Αλ. Σμέμαν: Ο φόβος του θανάτου [Βίντεο: Ο φόβος του Θεού]

φώτο: Μοναστήρι στο χωριό Pasarea

(20 χιλιόμετρα ανατολικά από το Βουκουρέστι)

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Ο φόβος του θανάτου προέρχεται από τη βιασύνη, τη φασαρία, την τύρβη και όχι από την ευτυχία. Όταν κάποιος γυροφέρνει πολυάσχολος και ξαφνικά θυμηθεί τον θάνατο, ο θάνατος τότε του φαίνεται εντελώς παράλογος, απαίσιος.

Όταν όμως φτάσεις στην ησυχία, στην ευτυχία, στοχάζεσαι τον θάνατο και τον αποδέχεσαι με αρκετά διαφορετικό τρόπο.

Επειδή ο ίδιος ο θάνατος βρίσκεται σ’ ένα ανώτερο, «σημαντικό» επίπεδο, φαίνεται τρομακτικός μόνον όταν συνδέεται με τη συνηθισμένη, κατώτερη, αχρείαστη πολυπραγμοσύνη.

Στην ευτυχία, στη γνήσια ευτυχία, αισθανόμαστε την παρουσία της αιωνιότητας στην καρδιά μας, έτσι ώστε η ευτυχία να ανοίγεται στον θάνατο. Και τα δύο μοιάζουν μεταξύ τους, και τα δύο αγγίζουν την αιωνιότητα. Στην πολυπραγμοσύνη δεν υπάρχει αιωνιότητα και γι’ αυτό η τύρβη απορρίπτει τον θάνατο. 

«Μετά των αγίων ανάπαυσον...» - σημαίνει εν τω θανάτω, όπως τον αντιλαμβάνεται ο ευτυχισμένος άνθρωπος.

Αυτές τις μέρες διάβασα και εργάστηκα, προετοιμαζόμενος για μια νέα σειρά μαθημάτων - η Λειτουργία του Θανάτου. Στην αρχή, το θέμα μου φαινόταν μάλλον εύκολο και βατό, αλλά κατόπιν περιεπλάκη και βάθυνε. Ο θάνατος βρίσκεται στο κέντρο της θρησκείας και του πολιτισμού, και η στάση μας απέναντι στον θάνατο προσδιορίζει τη στάση μας απέναντι στη ζωή. Κάθε άρνηση του θανάτου απλώς αυξάνει τη νεύρωση (αθανασία) όπως κάνει και η αποδοχή του (ασκητισμός, άρνηση της σάρκας).

• Μόνο η νίκη κατά του θανάτου είναι η απάντηση, και προϋποθέτει την υπέρβαση και των δύο, της άρνησης και της αποδοχής - «ο θάνατος κατεπόθη εις νείκος». 

Το ερώτημα είναι «ποιά είναι αυτή η νίκη;». Αρκετά συχνά λησμονούμε την απάντηση. Γι' αυτό παραμένουμε αβοήθητοι όταν ασχολούμαστε με τον θάνατο. Ο θάνατος αποκαλύπτει - πρέπει ν' αποκαλύπτει - το νόημα όχι του θανάτου, αλλά της ζωής. Η ζωή δεν πρέπει να είναι μια προετοιμασία για τον θάνατο, αλλά μια νίκη επι του θανάτου, έτσι ώστε ο θάνατος να γίνεται θρίαμβος της ζωής, εν Χριστώ. 

Διδάσκουμε για τη ζωή χωρίς να την αναφέρουμε στον θάνατο και για τον θάνατο, σαν να είναι κάτι το άσχετο προς τη ζωή. Ο Χριστιανισμός, όταν βλέπει τη ζωή μόνο ως μια προετοιμασία για τον θάνατο, κάνει τη ζωή δίχως σημασία και υποβαθμίζει τον θάνατο σ' έναν «άλλο κόσμο», που δεν υπάρχει, επειδή ο Θεός δημιούργησε μόνο έναν κόσμο, μια ζωή. Κάνει τον Χριστιανισμό και τον θάνατο να χάνουν τη σημασία τους ως νίκη. Δεν λύνει το πρόβλημα της νεύρωσης του θανάτου. Το ενδιαφέρον μας για τη μοίρα των νεκρών πέρα από τον τάφο, καθιστά τη χριστιανική εσχατολογία δίχως νόημα. Η Εκκλησία δεν εύχεται για τους νεκρούς. Είναι (πρέπει να είναι) η συνεχής Ανάσταση τους, επειδή η Εκκλησία είναι η ζωή μέσα στον θάνατο, η νίκη επί του θανάτου, η καθολική Ανάσταση. 

• «Να συμβιβαστείς με τον θάνατο...». Στην ηλικία των 53 ετών είναι καιρός να σκεφτώ τον θάνατο, να τον συμπεριλάβω ως κορωνίδα στο όραμα της ζωής, ως τελείωση και νοηματοδότηση των πάντων. Αυτό το όραμα ζωής περισσότερο το αισθάνομαι παρά μπορώ να το εκφράσω με λόγια, αλλά είναι ένα όραμα με το οποίο ζω στις καλύτερες στιγμές της ζωής μου. 

Τι είναι αυτό που εξαφανίζεται με τον θάνατο; Η εμπειρία της ασχήμιας αυτού του κόσμου, του κακού, της ρευστότητας του χρόνου. Αυτό που μένει είναι η ομορφιά που χαροποιεί και ταυτόχρονα θλίβει την καρδιά. «Ειρήνη». Η ειρήνη του Σαββάτου, η οποία διανοίγει την πληρότητα και την τελείωση της Δημιουργίας. Η ειρήνη του Θεού. Όχι του θανάτου, αλλά της ζωής στην πληρότητα της, στην αιώνια κατοχή της.

Βιβλιογραφία: π. Αλεξάνδρου Σμέμαν, Ημερολόγιο 1973-1983, μετάφραση Ιωσήφ Ροηλίδη, εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 2004, σ. 83-84. Ηλ. πηγή http://www.sophia-ntrekou.gr/2013/05/blog-post_5748.html.