Από τις επιστολές τού γέροντα Ιωάννη, Πνευματικού τής Ιεράς Μονής Βάλαμο Φινλανδίας

• Τον καιρό της προσευχής πρέπει να διατηρεί κανείς μόνο την αίσθηση της μεγάλης αναξιότητας του, και αν τυχόν η καρδιά θερμανθεί και έρθουν τα δάκρυα, και τότε δεν πρέπει να υψηλοφρονούμε. Έρχονται και φεύγουν, εμείς όμως να μην τα επιδιώκουμε. Αλλά και όταν εξαφανίζονται να μη στεναχωριέσαι. Αλλιώς δε μπορεί να γίνει.
• Η προσευχή είναι το πιο δύσκολο πνευματικό άθλημα και μέχρι της τελευταίας αναπνοής συνοδεύεται από έναν ισχυρό και κοπιαστικό πόλεμο. Κατά καιρούς όμως ο ελεήμων Κύριος δίνει στον προσευχόμενο και κάποια παρηγοριά για να μην εξασθενίσει η προσευχή του.
• Κανόνισε μόνος σου τον καθημερινό σου κανόνα ανάλογα με το χρόνο που διαθέτεις. Αυτό δεν είναι αυταρχία. Μόνο σου συνιστώ να μην αναλάβεις πάρα πολλές προσευχές για να μη γίνεις δούλος του κανόνος σου και αναγκάζεσαι να βιάζεσαι.
• Επαναλαμβάνεις την ευχή εκατό φορές πρωί και βράδυ. Είναι αρκετό για σένα. Μόνο προσπάθησε να τη λες με προσοχή. Να μην ταράζεσαι αν αισθάνεσαι την καρδιά σου ξερή. Και τότε βίαζε τον εαυτό σου στην προσευχή.
• Στην εργασία σου και όταν βρίσκεσαι ανάμεσα στους άλλους προσπάθησε νοερώς να στέκεσαι μπροστά στο Θεό. Διατήρησε δηλαδή τη μνήμη του Θεού, την αίσθηση ότι ο Θεός είναι παρών.
• Την αδιάλειπτη νοερά και καρδιακή προσευχή που επιδιώκεις, δεν τολμούμε να τη ζητήσουμε από τον Κύριο. Είναι κατάσταση πολύ ολίγων, μόλις βρίσκεις έναν στους χίλιους, λέγει ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος.
• Μην επιδιώκεις την καρδιακή θερμότητα -έρχεται απροσδόκητα χωρίς τη δική μας προσπάθεια. Στην προσευχή σε μας ανήκει ο κόπος, ενώ η επιτυχία εξαρτάται από τη χάρη του Θεού. Τίποτε περισσότερο να μην επιδιώκεις και μη δώσεις τόπο στον υπερβολικό ενθουσιασμό.
• Στην πνευματική ζωή δεν υπάρχουν άλματα, είναι μια σταδιακή εξέλιξη που θέλει πολλή υπομονή.
• Μην τρέμεις και αθυμείς έτσι, όταν τυχαίνει να πέσεις από καμμιά αρετή. Σήκω, ορθώσου και συνέχιζε την πορεία σου. Γνώριζε ότι η παραμονή μας στην αρετή δεν εξαρτάται από μας αλλά είναι έργο της Θείας Χάριτος. Να είσαι ταπεινός και να μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου μέχρι ότου βρεθείς στον τάφο.
• Τους άλλους να μην τους κατακρίνεις για τίποτε. Οποιος κατακρίνει τον άλλον, θα πέσει στην ίδια αμαρτία. Έτσι πάντα συμβαίνει.
• Kόπος για την απόκτηση της κάθε αρετής ανήκει σε μας, ενώ η πρόοδος εξαρτάται από τη Θεία Χάρη. Τη Χάρη Του ο Θεός δίνει όχι αναλόγως με τους κόπους, αλλά με την ταπείνωση του ανθρώπου: όσο πιο πολύ ταπεινώνεται κανείς, τόσο πιο πολύ και η Χάρη τον πλησιάζει.
• Προσπάθησε να είσαι φρόνιμος ως ο όφις και ακέραιος ως η περιστερά.
• Πρέπει να θυμόμαστε, μάλιστα να το πάρουμε καλά απόφαση πως αν όχι σήμερα, πάντως αύριο θα πεθάνουμε και εκεί θα είναι η αιώνια ζωή, ο χρόνος σταματά... Κύριε ελέησον!
• Ο Κύριος να σου δίνει σύνεση.
• Ο άγιος Αντώνιος γράφει: «Aν συζητάς πνευματικά θέματα με άνθρωπο μη πνευματικό, αυτά που του λες του φαίνονται γελοία».
• Ταπεινώσου, παιδί μου, ο εχθρός είναι πολύ πονηρός και εμείς πολύ ασθενείς.
• Ο Θεός ένας είναι, ενώ οι δρόμοι που οδηγούν προς Αυτόν είναι διάφοροι. Αυτό το βλέπουμε και στους Αγίους Πατέρες: άλλοι ασκούσαν εσωτερική νοερά προσευχή και καρποφορούσαν πνευματικά, άλλοι διάβαζαν ψαλτήρι, κανόνες, τροπάρια και ομοίως καρποφορούσαν πνευματικά.
• Παρατηρώ, επίσης, όπως γράφουν και οι άγιοι Πατέρες, πώς ελαττώματα χαρακτήρος παραμένουν ακόμη και σε αγίους, για να τους φυλάγουν σε κατάσταση ταπεινώσεως.
• Χαρά μεγάλη είναι να βρίσκεται κανείς μαζί με τον Σωτήρα Χριστό στο όρος Θαβώρ, αλλά και όταν πρέπει να ανεβείς στο Γολγοθά και τότε υπόμεινε.
• Εμείς πρέπει με όλες μας τις δυνάμεις να επιδιώκουμε το καλό, αν και η παραμονή μας σε αυτό δεν εξαρτάται από μας αλλά από τον Κύριο.
• Ο Κύριος μας φυλάει όχι ανάλογα με τους κόπους, αλλά με την ταπείνωση μας. «Όπου συνέβη η πτώσις, εκεί κατεσκήνωσε προηγουμένως η υπερηφάνεια», λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος.
• Ο Κύριος, όμως, στη φιλανθρωπία του μας έδωσε για βοήθεια τη μετάνοια, επειδή η διεφθαρμένη φύση μας τόσο εύκολα κλίνει προς το κακό.
• Μόνο πρόσεχε, όταν προσεύχεσαι να μη μιλάς στον αέρα, μόνο και μόνο για να συμπληρώσεις τον κανόνα σου. Προσπάθησε να προσεύχεσαι με προσοχή.
• Δεν θα ήταν προτιμότερο να κόψεις λίγο από τον κανόνα σου παρά να τον συμπληρώνεις χωρίς να είσαι συγκεντρωμένος και να γίνεις δούλος του; Αυτό δεν είναι δική μου γνώμη αλλά του αγίου Ισαάκ του Σύρου. Η ίδια σκέψη συναντάται και στον «αόρατο πόλεμο».
• Να μην ταράζεσαι έστω κι αν σου λείπει η κατάνυξη στη προσευχή. Και το ότι εκβιάζεις τον εαυτό σου στην προσευχή είναι καλό και σωτήριο.
• Να μη φαντάζεσαι το Θεό τόσο αυστηρό. Είναι πολύ ελεήμων και γνωρίζει την ανθρώπινη ασθένεια μας.
• «Είναι παράλογος όποιος πέφτει σε απόγνωση ακούγοντας τα υπερφυσικά κατορθώματα των Αγίων. Αυτά αντιθέτως τον εκπαιδεύουν άριστα σε ένα από τα δύο: Ή τον παρακινούν με την οσιακή ανδρεία τους στη μίμηση ή στη μεγάλη αυτοκατάκριση και αναγνώριση της αδυναμίας του με την τρεις φορές οσιακή ταπείνωση» λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος.
• Προσπάθησε να έχεις μνήμη θανάτου και παρακάλεσε το Θεό να σου τη διδάξει.
• Για την απόκτηση της εσωτερικής ειρήνης μόνο μια οδός υπάρχει: η επίμονη προσευχή. Υπόμεινε και μη χάνεις το θάρρος σου.
• Το πιο ωφέλιμο είναι να βλέπεις όλους τους άλλους καλούς και τον εαυτό σου χειρότερο από όλους. Αν αρχίσεις να παρακολουθείς τον εαυτό σου, τότε ασφαλώς θα κατανοήσεις πως όντως είσαι χειρότερος από όλους.
• Ο Θεός ένας είναι, ενώ οι δρόμοι που οδηγούν προς Αυτόν είναι διάφοροι. Καθένας ας βαδίζει το δικό του το μονοπάτι.
• Στον άνθρωπο που παρακολουθεί τον εαυτό του, όλοι οι άλλοι φαίνονται καλοί, επειδή τα μάτια που κοιτούν με ευθύτητα βλέπουν όλους ευθείς, ενώ τα μάτια που κοιτούν λοξά, βλέπουν όλους στραβούς.
• Τώρα λοιπόν κατάλαβες και μόνος σου, ότι τις επισκέψεις και πολυλογίες ακολουθεί ανία. Για αυτό και να τις αποφεύγεις χωρίς δισταγμό, όσο το δυνατόν. Ίσως μερικοί θα είναι λίγο δυσαρεστημένοι μαζί σου, αλλά δεν πειράζει.
• Μην ταράζεσαι, αν δεν μπορείς πάντοτε να συμπληρώνεις όλο τον κανόνα σου. Μη γίνεσαι δούλος του κανόνος, κράτα τον κανόνα του τελώνου: «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». Έχε πάντοτε τη μνήμη του Θεού, αυτή αντικαθιστά όλους τους κανόνες.
• Στην εξομολόγηση δεν πρέπει να επιθυμείς να δακρύζεις. Απλώς πες ό,τι βαρύνει τη συνείδηση σου και τίποτε περισσότερο.
• Πρέπει να θυμόμαστε διαρκώς, πως αυτή η πρόσκαιρη ζωή μας περνά πολύ γρήγορα και είναι προετοιμασία για την αιώνια ζωή.
• Όταν αρχίζεις να ανακατεύεις την καρδιά σου, θα βρεις εκεί ένα φίδι με εκατό κεφάλια. Αλλά να μη φοβηθείς και δειλιάσεις: με τη βοήθεια του Θεού θα συντρίψεις τα κεφάλια του.
• Προσέχοντας τη ζωή σου θα βλέπεις τον εαυτό σου πολύ πονηρό και θα καταλάβεις πως δεν είσαι τίποτε, ενώ τους άλλους θα τους βλέπεις όλους καλούς, δε θα τους κατακρίνεις ούτε θα δίνεις πια καθόλου προσοχή στα ξένα ελαττώματα. Στην καρδιά σου θα αισθάνεσαι γαλήνη και ειρήνη. Κατά καιρούς θα έρθουν και τα παρηγορητικά δάκρυα.
• Το αυτεξούσιο μας, δοσμένο σε μας από Σε, μπορεί μόνο να επιδιώκει την αρετή, ενώ η απόκτησή της και η παραμονή μας σ' αυτή ήδη εξαρτάται από τη βοήθειά Σου.
• Ένα ζητώ από Σε Κύριε: «οις επίστασαι κρίμασι, σώσον ημας τους αμαρτωλούς», δηλαδή με τους τρόπους που Συ γνωρίζεις, σώσε μας τους αμαρτωλούς.
• Το κάπνισμα ασφαλώς δεν είναι καλό, αλλά εγώ δείχνω πιο μεγάλη αυστηρότητα στα ψυχικά πάθη, ενώ τα σωματικά πάθη μερικές φορές μας οδηγούν σε βαθειά ταπείνωση. Το χειρότερο απ' όλα είναι η υπερηφάνεια.
• Προσπάθησε, παιδί μου, να αποκτήσεις ταπείνωση και να μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου.
• Ο δικός σας πνευματικός κύκλος είναι πολύ ωφέλιμος. Επειδή εκεί αλλάζετε σκέψεις. Δεν πειράζει αν μερικές φορές διαφωνείτε, και οι μεγάλοι ασκητές είχαν διαφωνίες μεταξύ τους. Ο Θεός ένας είναι, ενώ οι δρόμοι που οδηγούν προς Αυτόν πολλοί. Ο ομόψυχος συνομιλητής είναι πολύτιμος και ωφέλιμος.
• Ο άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ έλεγε: «Αν θέλεις να χάσεις την ψυχική σου ειρήνη, συζήτησε με κάποιον που έχει διαφορετική νοοτροπία».
• Γνώριζε όμως, πως όπου και να πας, μαζί σου θα κουβαλάς και το εσωτερικό σου χάος, και ότι και εκεί ανθρώπους θα συναντήσεις, όχι αγγέλους. «Η βασιλεία του Θεού εντός ημων εστίν», όχι έξω από μας.
• Αν φροντίζουμε περί του «ενός που εστί χρεία», τότε και όλα τα υπόλοιπα θα μας δοθούν όπως ο ίδιος ο Κύριος το υποσχέθηκε.
• Πόσο σύντομη είναι η επίγεια ζωή μας μπροστά στην αιωνιότητα, σαν κόκκος άμμου στη θάλασσα! Όμως πολύ λίγο σκεφτόμαστε την αιωνιότητα, πολύ λίγο προετοιμαζόμαστε γι' αυτήν. Πολύ μας τραβάει η γη και ξεχνούμε να σκεφτούμε το μόνο που έχουμε ανάγκη. Κύριε, δός μου μνήμη θανάτου!
• Αν και ο εγωισμός μας πληγώνεται όταν ακούμε συκοφαντίες, πρέπει να τις σηκώνουμε με υπομονή, ζητώντας τη βοήθεια του Θεού. Χωρίς τη θεία βοήθεια δεν μπορούμε αφ' εαυτού μας να κατορθώσουμε τίποτε το καλό.
• Όσο το καραβάκι της ψυχής μας πλέει στη θάλασσα της ζωής, θα συναντά αλλαγές του καιρού, γιατί πότε βρέχει, πότε φυσά, πότε σηκώνεται μια καταιγίδα που παρά λίγο να κομματιαστεί στα βράχια. Αλλιώς δεν μπορεί να είναι εδώ στην κοιλάδα του κλαυθμώνος και μόνο στην άλλη ζωή θα σταματήσουν οι αλλαγές.
• Εμείς πουθενά δεν έχουμε εντολή να απαιτούμε από τους άλλους αγάπη και δικαιοσύνη, αλλά είμαστε οι ίδιοι υποχρεωμένοι να τηρούμε την εντολή της αγάπης και να είμαστε δίκαιοι.
• Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέγει: «Εν τη ώρα του θανάτου ο άνθρωπος γνωρίζει ότι πραγματικώς ο κόσμος είναι πλάνος και απατεών».
• Καλό είναι να κοπιάζει κανείς όταν είναι υγιής.
• Μη διαφέρεις και πάρα πολύ από τους άλλους. Πηγαίνεις να επισκεφτείς τους γνωστούς σου στις γιορτές τους; Πήγαινε, αλλά και εκεί να είσαι συγκεντρωμένος και να αισθάνεσαι την παρουσία του Θεού.
• Μην παραξενεύεσαι, αν τυχαίνει μερικοί να σε κοιτούν περίεργα όταν μιλάς: οι ιδέες τους δε συμφωνούν με τις δικές σου. Μίλα με σύνεση, έχοντας υπ' όψη την ιδιοσυγκρασία τους.
• Είναι κακό που δεν μπορείς να σιωπάς. Ο άγιος Αρσένιος ο Μέγας, πάντοτε μετανοούσε για τα πολλά του λόγια, ποτέ όμως για τη σιωπή του.
• Η ευχή του Ιησού και η μνήμη του Θεού, δηλαδή ότι ο Θεός είναι παρών και τα βλέπει όλα, είναι ταυτόσημα, προσευχή και τα δυο.
• Μην επιδιώκεις υψηλά πράγματα, όπως κατάνυξη και δάκρυα, έρχονται απροσδόκητα, όποτε ο ελεήμων Θεός τα δώσει.
• Η μνήμη των περασμένων πραγμάτων πρέπει να αντικαθίσταται με άλλες σκέψεις, οπότε τα παλαιά σιγά - σιγά φεύγουν και μαζί μ' αυτά και η μελαγχολία.
• Η ζωή χωρίς προσευχή είναι γεμάτη από θλίψεις, ενώ με την προσευχή -μάλιστα όταν αυτή γίνεται συνήθεια- η καρδιά αγάλλεται και ειρηνεύει.
• Τα πάθη δεν ακολουθούν καμιά σειρά, το πάθος που ξεπροβάλλει αυτό και πολέμα. Γνώριζε όμως πως με τις δικές μας δυνάμεις δεν μπορούμε να νικήσουμε τα πάθη. Εδώ προ πάντων χρειάζεται να επικαλούμαστε τον Κύριο σε βοήθεια.
• Η κατάκριση είναι μεγάλο κακό. Οι κατακρίνοντες αρπάζουν από το Θεό το δικαίωμα της κρίσης, γι' αυτό ο Κύριος τους αφήνει να πέσουν στις ίδιες αμαρτίες. Η αιτία της κατάκρισης είναι η έλλειψη προσεκτικής παρατήρησης της δικής μας ζωής. Κοίταξε λίγο καλύτερα στη δική σου καρδιά, πόση σαπίλα βρίσκεται εκεί μέσα!
• Είναι μεγάλο λάθος και αδυναμία να φροντίζει κανείς υπερβολικά πως να μακρύνει τη ζωή του. Η ζωή και ο θάνατος βρίσκονται στο χέρι του Θεού.
• Το δικό μας καθήκον είναι να κοπιάζουμε στην αρετή, ενώ η επιτυχία ήδη εξαρτάται από τη θεία χάρη. Τη χάρη του όμως ο Θεός τη δίνει μόνο στους ταπεινούς. Ταπεινός πάλι δεν γίνεται κανείς χωρίς ταπεινωτικά γεγονότα.
• Γράφεις πως οι διάφορες απασχολήσεις σκορπίζουν την προσευχή σου. Όταν εργάζεσαι κράτα τη μνήμη του Θεού και αυτή ισοδυναμεί με την προσευχή. Καλό είναι και αυτό, ότι επιθυμείς πνευματική ζωή και προσευχή. Αυτή είναι ήδη μισή σωτηρία. Παρά πέρα θα σε βοηθήσει ο Θεός.
• Σύμφωνα με τους πνευματικούς νόμους όσο πιο πολύ πλησιάζει ο άνθρωπος στο Θεό, τόσο πιο ανάξιος και αμαρτωλός αισθάνεται. Ο Θεός να μας φυλάξει από το να βλέπουμε τον εαυτό μας δίκαιο.
• Μην έχεις υπερβολικό ζήλο, μην επιδιώκεις υψηλά πράγματα πριν τον καιρό τους. Στην πνευματική ζωή δεν υπάρχει τόπος για άλματα, πρέπει να προχωρούμε υπομονετικά βήμα - βήμα.
• Ότι δε θέλεις να σου κάνουν, ούτε και συ να το κάνεις στους άλλους-αυτός είναι ο χρυσός κανόνας.
• Καλό είναι που αγωνίζεσαι στην προσευχή, είναι πολυτιμότερη απ' όλα τ' άλλα, αλλά και λιγότερο απ' όλα αρέσει στον εχθρό. Γι' αυτό και πολλά εμπόδια δημιουργεί για την προσευχή. Δε χρειάζεται όμως να τον φοβόμαστε. Ο Κύριος δίνει προσευχή στον προσευχόμενο. Κοπίαζε, προσεύχου.
• Πρέπει σε όλα να υπακούμε στην Εκκλησία και ό,τι μας διατάσσει να το εκπληρώνουμε με ακρίβεια. Αν όμως, άνθρωποι ασθενείς καθώς είμαστε, κάτι δεν το τηρούμε, πρέπει να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας και να μετανοήσουμε.
• Αν τυχαίνει κάποτε να μιλάς άσχημα τι να κάνουμε, μην αθυμείς. Δεν είμαστε άγγελοι, και ο άνθρωπος έχει την τάση να θυμώνει. Προσπάθησε όμως να βαστάζεις τις αδυναμίες των άλλων, όποτε και ο Κύριος θα βαστάζει τις δικές σου.
• Η πνευματική ζωή είναι πολύπλοκη και απαιτεί βαθιά ταπείνωση και πολλή υπομονή. Μόνο θεωρητικά δεν μπορείς να την καταλάβεις, χρειάζεται πείρα για να γίνει αντιληπτή, δηλαδή αγώνα για να ζει κανείς σύμφωνα με τις οδηγίες των αγίων Πατέρων.
• Καλό είναι που σε στιγμές λύπης απευθύνεσαι στο Θεό ζητώντας βοήθεια. Επειδή η ψυχή μας είναι χτισμένη κατ' εικόνα και ομοίωση του Θεού, μόνο στο Θεό βρίσκει βοήθεια και παρηγοριά σε στενάχωρες στιγμές.
• Γνώριζε πως δεν είναι δυνατό να περνάμε τη ζωή μας χωρίς θλίψεις. Ο Κύριος είπε: «Εν τω κόσμω θλίψιν έξετε». Αν δεν υπήρχε θλίψη, δε θα υπήρχε ούτε σωτηρία, λένε οι άγιοι πατέρες.
• Η ανάγνωση της Αγίας Γραφής είναι πιο αναγκαία από τους κανόνες των ακολουθιών.
• Δεν είσαι μόνο εσύ, που περνάς στιγμές μελαγχολίας, όλος ο κόσμος υποφέρει από αυτές, τόσο που μερικές φορές σου έρχεται να φωνάξεις δυνατά.
• Η συζυγική ζωή να μη σε ταράζει, είναι ευλογημένη από το Θεό. Προσπαθήστε όμως να βαστάζετε ο ένας τα βάρη του άλλου και έτσι να εκπληρώνετε το νόμο του Χριστού.
• Ο κόσμος ασφαλώς απαιτεί τα δικά του: δουλειές, μέριμνες, φροντίδες, και δεν μπορεί να γίνει και αλλιώς. Αν συγχρόνως έχεις και τη μνήμη του Θεού, αυτό σου φθάνει. Αν έχεις χρόνο, καλό θα ήταν να διαβάζεις λίγο από το Ευαγγέλιο και τις Επιστολές και να συλλογίζεσαι αυτήν τη γεμάτη θλίψεις πρόσκαιρη ζωή μας, το θάνατο καθώς και την αιώνια ζωή. Κύριε ελέησον! Μόνο η σκέψη της τρομάζει- ζωή χωρίς τέλος!
• Ο άγιος Πέτρος ο Δαμασκηνός γράφει: «Όταν ο νους αρχίζει να βλέπει τα σφάλματά του σαν την άμμο της θαλάσσης, αυτή είναι η αρχή τού φωτισμού και τεκμήριο της υγείας του».
• Μερικές φορές είναι καλό να μνημονεύει κανείς τις παλιές αμαρτίες του, επειδή απ' αυτό γεννιέται η ταπείνωση. Αν όμως η ενθύμηση των περασμένων αμαρτιών προκαλεί απελπισία, είναι πλέον φανερό πώς ο εχθρός προσπαθεί μ' αυτόν τον τρόπο να ταράξει την ψυχή.
• Ποθείς την ησυχία για να ασχολείσαι με την ανάγνωση. Πρέπει όμως να ζεις ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής και να προσαρμοσθείς όπως είναι τώρα.
• Όσο για την πέρα του τάφου ζωή δεν ανήκει σε μας να κρίνουμε γι' αυτήν. Τα κρίματα του Θεού είναι ανεξιχνίαστα για μας τους αμαρτωλούς.
• Οι άγιοι Πατέρες ευσπλαχνιζόταν τους αμαρτωλούς και έλεγαν: «Αν δεις άλλους να αμαρτάνουν, σκέπαζέ τους με το μανδύα σου, φεύγα και μην τους κατακρίνεις».
• Να θυμάσαι τα δικά σου νιάτα και πόσο δύσκολο ήταν τότε να συγκρατηθείς από τέτοιου είδους φυσικές αμαρτίες. Τώρα που είσαι ηλικιωμένος ξέχασες τα περασμένα σου χρόνια και κατακρίνεις με αυστηρότητα τους νέους.
• Αυτοονομάζεσαι πονηρός και άχρηστος, και ασφαλώς τέτοιος θα είσαι, αλλά πρόσεχε τι αισθάνεσαι αν κάποιος άλλος σε χαρακτηρίσει έτσι.
• Πράγματι, ο θάνατος είναι κάτι το φοβερό. «Η δειλία του θανάτου είναι φυσικό ιδίωμα του ανθρώπου», γράφει και ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, ενώ η απελπισία και μελαγχολία ήδη έρχονται από τον εχθρό.
• Τι να κάνουμε, πρέπει να υποταχθούμε στο θέλημα του Θεού, εφόσον καμμιά αρρώστια δε μας συμβαίνει χωρίς το θέλημα Του.
• Όσο για την προσευχή μην απελπίζεσαι, αλλά κι όταν και οι σκέψεις σου σκορπίζουν, πάλι βίαζε τον εαυτό σου σ' αυτήν.
• Μην αρχίζεις να συζητάς μαζί του θρησκευτικά θέματα, αλλά αν ο ίδιος τα αναφέρει, απάντησε ό.τι γνωρίζεις, πρώτα όμως κάνε μέσα σου προσευχή. Δίδαξε τον, όχι με τα λόγια αλλά με την ενάρετη ζωή. Μην τον βιάζεις να έρθει μαζί σου στην εκκλησία, εκτός αν ο ίδιος το θέλει.
• Κάνε προσευχή γι' αυτόν με απλότητα, σαν μικρό παιδί: «Σώσε Κύριε, και ελέησε τον άνδρα μου, φύλαξε τον και φώτισε τον». Όλα τα υπόλοιπα άφησέ τα στο έλεος του Θεού και ειρήνευε.
• Μη μιλάς μ' αυτήν περί θρησκείας, αλλιώς θα χάσεις την εσωτερική σου ειρήνη.
• Κάνε προσευχή για τον άνδρα σου, αλλά μην τον ενοχλείς ούτε να του μιλάς να γίνει ορθόδοξος. Ίσως με τις συμβουλές σου τον προσβάλλεις και τελικά τον απομακρύνεις πιο πολύ από την Ορθοδοξία. Προσεύχου και άφησε τα πάντα στο θέλημα του Θεού.
• Πίστευε πως υπάρχει ο Θεός και η μέλλουσα αιώνια και ατελείωτη ζωή και πως η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη.
• Προσπάθησε να πιστεύεις σε όλα όσα λέει η Αγία Γραφή.
• Και η πιο φλογερή αγάπη, χωρίς θρησκεία είναι αβέβαιη.
• Ο άγιος Βαρσανούφιος έλεγε στους μαθητές του: «Μη νομίσετε δε, ότι καν άγιοι ήσαν, όλα τα βάθη του Θεού γνησίως ηδυνήθησαν καταλαβείν».
• Η Αγία Γραφή αναφέρει πως θα υπάρχει αιώνια ζωή και αιώνια κόλαση και έτσι πρέπει σταθερά να πιστεύουμε και να μην αρχίζουμε με το περιορισμένο μυαλουδάκι μας και με την ακάθαρτη από τα πάθη καρδιά μας να ερευνούμε τα λεπτά θεολογικά θέματα.
• Όποτε ο εχθρός εγείρει στο νου μας σκέψεις κομπασμού, τότε είναι η ώρα να θυμηθούμε τις παλιές μας αμαρτίες και να ταπεινωθούμε.
• Κανένας νους δεν μπορεί να εξηγήσει, γιατί ο Κύριος στέλνει διάφορες δοκιμασίες, για μερικούς πολύ βαριές, για άλλους ελαφρότερες. Για την αντιμετώπισή τους υπάρχει μόνο ένα μέσο: υπομονή και προσευχή.
• Μετά από μια καλή κατάσταση πάλι ήλθε η σύγχυση και η μελαγχολία. Αλλιώς δεν μπορεί να γίνει εδώ στην κοιλάδα του κλαυθμώνος. Ούτε οι αγαπημένοι του Θεού άγιοι ήταν ελεύθεροι από τέτοιες αλλαγές.
• Μην επιθυμείς τη ζωή της πνευματικής θεωρίας, αλλά προσπάθησε να ζεις τον πρακτικό βίο, για τον οποίο σού έχω μιλήσει. Δηλαδή προσπάθησε να εκπληρώνεις τις ευαγγελικές εντολές, επειδή η κρίση θα γίνει σύμφωνα μ' αυτές. Μη φαντάζεσαι το Θεό σαν αυστηρό τιμωρητή. Είναι πολύ ελεήμων.
• Εδώ στη γη όσο και δύσκολη να είναι η ζωή με βαριές θλίψεις ή αρρώστιες, όλα τουλάχιστον θα τελειώσουν όταν έλθει ο θάνατος.
• Πόση παρηγοριά δίνει η ανάγνωση του Ευαγγελίου!
• Εσύ όλο κατακρίνεις τον εαυτό σου και τον θεωρείς άχρηστο και χειρότερο από όλους, αλλά αυτά είναι μόνο λόγια, γιατί στην πραγματικότητα δεν αισθάνεσαι τον εαυτό σου κακό.
• Μην αναλάβεις μεγάλα αγωνίσματα, μην κατακρίνεις κανένα για τίποτε και μη προσέχεις τις αδυναμίες των άλλων, αλλά κοίταξε τις δικές σου, οι οποίες ασφαλώς, όπως θα ανακαλύψεις, είναι πολλές.
• Συ ζεις στον κόσμο, προσπάθησε λοιπόν να εκπληρώνεις ευσυνείδητα το έργο που σε τοποθέτησε η θεία πρόνοια. Μη κατακρίνεις κανένα για τίποτε και ό,τι δεν θέλεις να σου κάνουν, μην το κάνεις και συ στους άλλους. Δε θέλεις οι άλλοι να σου λένε δυσάρεστα πράγματα ή να σε μαλώνουν ή να σε πειράζουν ή να σε κακομεταχειρίζονται ή να σε συκοφαντούν; Μη λοιπόν και συ κάνεις κάτι τέτοιο σε κανέναν. Αυτή είναι η τάξη της δικής σου ζωής.
• Συ όλη μέρα είσαι απασχολημένη με δουλειές και φροντίδες. Πώς λοιπόν είναι δυνατόν να συγκεντρώνεσαι σε προσευχή; Αν βρεις καμιά ελεύθερη στιγμούλα, διάβαζε κάτι από το Ευαγγέλιο και τις Επιστολές των αποστόλων.
• Η προσευχή και η μνήμη του Θεού είναι το ίδιο. Μπορείς να βαδίζεις ή να κάνεις κάτι και συγχρόνως να σκέφτεσαι το Θεό -προσευχή είναι και αυτό. Προσπάθησε να μην κατακρίνεις κανέναν και να μην έχεις έχθρα με κανέναν. Αλλιώς η προσευχή σου θα πάει χαμένη.
• Προπάντων πρέπει να φοβόμαστε τη διαβολική υπερηφάνεια, την κενοδοξία, την εχθρότητα και την κατάκριση, ενώ οι αδυναμίες ταπεινώνουν τη φαρισαϊκή ψευδοευσέβειά μας.
• Τα κρίματα του Κυρίου είναι άγνωστα για μας τους αμαρτωλούς και κανένας νους δεν μπορεί να καταλάβει γιατί ο Κύριος δίνει στον καθένα το σταυρό που δίνει.
• Αν αρχίζεις να προσέχεις τον εαυτό σου, οπωσδήποτε θα βρεις αμαρτίες που σου αφαιρούν το δικαίωμα να κατακρίνεις τους άλλους.
• Είναι γνώρισμα του ανθρώπου το να πέσει, αλλά του σατανά το να μη μετανοεί.
• Να λοιπόν, που ούτε οι άγιοι μπορούσαν πάντοτε να παρηγορήσουν και να ωφελήσουν.
• Στον καιρό των δοκιμασιών περίμενε την ειρήνη και στον καιρό της ειρήνης ετοιμάζου για δοκιμασίες.
• Σε τούτη την πρόσκαιρη ζωή οι ειρηνικές καταστάσεις εναλλάσσονται με τις θλιβερές. Ούτε οι άγιοι του Θεού ήταν απαλλαγμένοι από αυτές τις μεταβολές. Αλλά συ θέλεις τώρα να βρεις κάποιο νέο μονοπάτι για να αποφεύγεις τις θλιβερές εμπειρίες, αυτό όμως δε γίνεται.
• Δεν υπάρχει αμαρτία που να υπερβαίνει την ευσπλαχνία του Θεού.
• Βλέπεις λοιπόν πόσο μεγάλη αμαρτία είναι η έχθρα. Μη μου ξαναγράψεις πριν να συμφιλιωθείς με τη θεία σου.
• Για να προοδεύεις στην προσευχή, προσπάθησε κατά το δυνατόν να εκπληρώνεις τις επόμενες τρεις προϋποθέσεις: να έχεις τη συνείδησή σου καθαρή εν σχέσει με το Θεό, με τους ανθρώπους και με τα πράγματα. Εν σχέσει με το Θεό με το να τηρείς τις θείες εντολές, εν σχέσει με τους ανθρώπους με το να μη κατακρίνεις τους άλλους και να μην έχεις έχθρα με κανέναν, εν σχέσει με τα πράγματα να τα χρησιμοποιείς χωρίς να είσαι δεμένη μ' αυτά.
• Στην προσευχή να έχεις πρότυπο τη χήρα του Ευαγγελίου.
• Μην απορείς όταν βλέπεις πώς τα πάθη ακόμη κατοικούν σε σένα, μας θυμίζουν ότι είμαστε άνθρωποι και μας οδηγούν στην ταπείνωση.
• Αγωνίζου για το «έν ου έστι χρεία» (Λουκ.Ί 42) και όλα τα άλλα θα σου δοθούν.
• Η βασιλεία των ουρανών βιάζεται και οι βιασταί αρπάζουν αυτήν. Ο άγιος Αντώνιος ο Μέγας είπε στον μαθητή του: «Ούτε ο Θεός μπορεί να σε βοηθήσει ούτε εγώ, αν συ ο ίδιος δεν αγωνίζεσαι. Η πνευματική ζωή είναι σαν το δένδρο: ο σωματικός κόπος είναι τα φύλλα, ενώ η εσωτερική εργασία είναι οι καρποί».
• Ο Θεός δεν εμφανίζεται στους κόπους, αλλά στην απλότητα και στην ταπεινοσύνη.
• Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής είπε: «Μην αφιερώνεις όλη σου την επιμέλεια στο σώμα. Όρισέ του την άσκηση που μπορεί να κάνει και στρέψε όλο το νου σου προς το εσωτερικό σου».
• Όντως η πνευματική ζωή είναι επιστήμη τών επιστημών και απαιτεί πνευματική διάκριση, την οποία γεννά η ταπείνωση.
• Οι καρποί της υπακοής είναι γλυκείς αλλά χρειάζεται μεγάλος κόπος. Οι άγιοι Πατέρες παρομοίαζαν την υπακοή με το μαρτύριο.
• Ναι, πάνω στη γη δεν υπάρχει τίποτε το τέλειο και σταθερό. Γνωρίζουμε περιπτώσεις, που οι αγωνιστές έβλεπαν τη δόξα των αγίων, αλλά ύστερα έπεσαν, ζούσαν μια άσωτη ζωή και ο κόσμος τους χλεύαζε.
• Δεν πρέπει λοιπόν να έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας πριν βρεθούμε στον τάφο.
• Στην πνευματική ζωή η κυριότερη άσκηση είναι η προσευχή, που απαιτεί προσοχή και νήψη.
• Η ψυχή πλασμένη κατ' εικόνα και ομοίωση του Θεού, είναι αδύνατο να βρει ειρήνη και παρηγοριά πουθενά αλλού παρά στο Θεό, και αν αφήσουμε τον εαυτό μας στο θέλημα του Θεού, τότε και οι θλίψεις δε θα μας στεναχωρούν παρά ελαφρά.
• Ο Κύριος λέγει :«Μη κρίνετε, ίνα μη κριθήτε» και «ό,τι δε θέλετε να σας κάνουν, ούτε και σεις να το κάνετε στους άλλους». Εμείς όμως είμαστε σαν κουφοί, δεν ακούμε τα λόγια του Κυρίου, αλλά παραβαίνουμε χωρίς δισταγμό τις θείες εντολές.
• Θυμήσου, πως για κάθε αργό λόγο θα δώσουμε λογαριασμό στο Θεό στη φοβερά κρίση.
• Πώς θα ήταν δυνατόν να ζητήσουμε από το Θεό συγχώρεση για τις αμαρτίες μας, αν οι ίδιοι δε συγχωρούμε;
• Είναι ασφαλώς εύκολο να δίνει κανείς συμβουλές και προτροπές, αλλά η τήρησή τους είναι πολύ δύσκολη και εμείς ασθενείς. Οι δικές μας δυνάμεις δεν επαρκούν- πρέπει να ζητούμε από το Θεό να μας βοηθεί η θεία του ευσπλαγχνία. Γι' αυτό οι άγιοι Πατέρες προτιμούσαν την αδιάλειπτη ευχή του Ιησού. Για σάς όμως, που ζείτε στον κόσμο, είναι πολύ δύσκολο να κρατάτε την αδιάλειπτη προσευχή.
• Μην κατακρίνεις ποτέ τους ιερείς. Αν αμαρτάνουν, αυτοί θα δώσουν λόγο στο Θεό την ημέρα της κρίσεως. Μάλλον προσεύχου υπέρ αυτών και ζήτα νοερώς τις αγίες τους ευχές.
• Πώς να μην πιστεύω στο Θεό, εφόσον όπου και να κοιτάξω βλέπω και κατανοώ τη σοφία και την αγαθοσύνη Του! Πώς τα πάντα είναι πλασμένα με τόση σοφία και πόση αρμονία βασιλεύει σε όλη την υδρόγειο σφαίρα!
• Αγαπώ τη φύση. Πηγαίνω στο δάσος και θαυμάζω το κάθε δέντρο και το κάθε θαμνάκι και σε όλα βλέπω τον παντοδύναμο Κτίστη.
• Αγαπώ τις φεγγαρόλουστες χειμωνιάτικες νύχτες. Παντού βασιλεύει τελεία ησυχία.
• Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει: «Μην τρομάξεις όταν πέφτεις κάθε μέρα, και μην εγκαταλείπεις τον αγώνα. Αντιθέτως να ίστασαι ανδρείως». Αναφέρω τα λόγια του αγίου Πατρός για να μην απελπιζόμαστε, αν τυχαίνει να σκοντάφτουμε σε κάποια αρετή.
• Καημένος ο άνθρωπος: στα νιάτα τον βασανίζουν τα πάθη, στα γεράματα οι αρρώστιες.
• Και όμως φοβάμαι να πεθάνω -είναι ένα γεγονός άνευ προηγουμένου. Το φόβο του θανάτου τον αισθάνονται όλοι, λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος.
• Τις ανθρώπινες αδυναμίες μας τις γνωρίζουμε και μετανοούμε γι' αυτές, και ο εύσπλαχνος Κύριος θα μας αξιώσει να ιδωθούμε στην αιώνια βασίλεια.
• Όταν ο διάβολος σού φέρνει λογισμούς, διώξε τον με το μαχαίρι της προσευχής. Έχει μεγάλη αυθάδεια και ταλαιπωρεί πολύ εκείνους που επιθυμούν να ζουν πνευματική ζωή.
• Πώς εσείς οι άθεοι βλέποντας όλη τούτη τη θαυμαστή κτίση μπορείτε να μην αναγνωρίζετε τον Θεό και Δημιουργό;
• Αλλά η αληθινή ταπείνωση, να, πού πρέπει να φθάσει: να αισθάνεται ο άνθρωπος μέσα στην καρδιά του ότι όντως είναι χειρότερος από όλους τους ανθρώπους πάνω στη γη, ακόμη και από τα κτήνη.
• Ο Θεός θεραπεύει δια μέσου των γιατρών. Ο Κύριος δημιούργησε και τους γιατρούς, λέγει η Αγία Γραφή.
• Όταν στην προσευχή σου καταφεύγεις στον Κύριο, στη Θεοτόκο ή σε κάποιον άγιο, όλοι αυτοί οι κάτοικοι του ουρανού σε ακούν, αυτό μην το αμφισβητείς.
• Αν ο ομιλητής λέει μόνο θεωρητικά ό,τι έχει μάθει, τότε αισθάνεται κανείς, πως τα λόγια του είναι καρπός της διάνοιάς του και μόνο.
• Οι άγιοι Πατέρες συμβουλεύουν να διαβάζουμε καθημερινά το ιερό Ευαγγέλιο. Αν βιάζεσαι πολύ, διάβαζε έστω και μια παράγραφο. Μην το κάνεις όμως μόνο και μόνο για την ανάγκη του διαβάσματος, αλλά πρώτα προσευχήσου νοερώς στον Κύριο να σου ανοίξει τα μάτια της διανοίας για να καταλάβεις τη δύναμη της καλής αγγελίας του Χριστού. Διάβαζε προσεκτικά, όπως συλλαβίζοντας. Εκ πείρας θα μάθεις όπως η αιμορροούσα, πόση πνευματική δύναμη δίνει μια τέτοια ανάγνωση.
• Ο όσιος Εφραίμ ο Σύρος γνώριζε πολύ καλά και είχε πάντοτε στο νου του, πόσο βαριά αμαρτία είναι η κατάκριση και πόσο μεγάλη αρετή είναι το να μην κατακρίνει κανείς.
• Μη στεναχωριέσαι και λυπάσαι τόσο πολύ, γιατί έτυχε να υψώσεις τη φωνή σου στη Ν., είναι ανθρώπινο. Και από την άλλη μεριά η πτώση αυτή μάς οδηγεί στην ταπείνωση και την αυτογνωσία. Βλέπεις πόσο ασθενείς είμαστε;
• Είναι πολύ δύσκολο να κατοικεί κανείς με άλλον και να διατηρεί ομόνοια όταν τα φρονήματα και οι χαρακτήρες διαφέρουν. Αλλά για να υπάρχει ειρήνη πρέπει να γίνει προσπάθεια και από τις δυο πλευρές.
• Ο όσιος Μωυσής είπε: «Η δύναμη εκείνου, που επιθυμεί την αρετή, βρίσκεται στο ότι δε μικροψυχεί όταν τύχει να πέσει, αλλά ξανασυνεχίζει την πορεία του». Το να μην πέφτει κανείς είναι ιδίωμα που ανήκει μόνο στους αγγέλους.
• Πολλοί λένε: «δε φοβάμαι το θάνατο, είμαι έτοιμος να πεθάνω και τούτη τη στιγμή!», Αυτές είναι φλυαρίες. Όταν αισθάνεται κανείς το θάνατο να πλησιάζει, τότε ξυπνά και ο φόβος.
• Ό, τι κάνεις με κενοδοξία, καταντάει στην αδοξία.
• Γνώριζε πως το μυαλουδάκι μας είναι πολύ περιορισμένο και η καρδιά μας συσκοτισμένη από τα πάθη. Επομένως, δεν μπορούμε να καταλάβουμε το θείο σκοπό που έχουν τα λόγια της Αγίας Γραφής.
• Πώς λοιπόν θα μπορούσε ο άνθρωπος να καταλάβει τα κρίματα τού Θεού; Γιατί δηλαδή ο ένας είναι τυφλός εκ γενετής, άλλος κουτσός, άλλος διανοητικά ανάπηρος -πολλά είναι, πάρα πολλά, που δεν μπορούμε να καταλάβουμε.
• Να πώς σε συμβουλεύω να διαβάζεις την Αγία Γραφή: προσευχήσου πρώτα στο Θεό να ανοίξει το νου σου για την κατανόηση της Γραφής. Ό,τι κατάλαβες, προσπάθησε να το εφαρμόζεις, ό,τι δεν κατάλαβες άφησέ το. Δεν πρέπει να διαβάζουμε την Αγία Γραφή για να αποκτήσουμε γνώσεις αλλά για να σωθεί η ψυχή μας. Η έρευνα των ακατάληπτων ανήκει στην υπερηφάνεια.
• Πρέπει επί τέλους να καταλάβεις πως δεν είσαι καλόγρια και ζεις στον κόσμο. Πώς λοιπόν θα ήταν δυνατόν να ζεις χωρίς φροντίδες; Ακόμη και οι άγιοι Πατέρες δε ζούσαν χωρίς φροντίδες και η δική τους προσευχή κατά καιρούς διακοπτόταν και μερικές φορές αισθάνονταν τον εαυτό τους πολύ αδύναμο.
• Καλύτερα η ελέγχουσα συνείδηση παρά αρετή με κενοδοξία.
• Ο ταπεινός δεν περιεργάζεται ακατάληπτα πράγματα, ενώ ο υπερήφανος θέλει να ερευνά τα βάθη των κριμάτων του Θεού. Ο ταπεινός δεν υπερηφανεύεται με τα φυσικά του προτερήματα και αποφεύγει τον ανθρώπινο έπαινο. Ο ταπεινός φεύγει μακριά από την ανθρώπινη δόξα.
• Το χαρακτηριστικό τής ταπείνωσης είναι να βλέπει κανείς στον εαυτό του αμαρτίες, ενώ στους άλλους προτερήματα. Ο υπερήφανος βλέπει στον εαυτό του μόνο το καλό, ενώ στους άλλους μόνο το κακό.
• Εκείνος που πιστεύει στα όνειρα είναι εντελώς άσοφος και άπειρος, ενώ αυτός που δε πιστεύει τίποτε συνετός και σοφός. Γιατί τα όνειρα δεν είναι παρά αντίτυπα ανεξέλεγκτων λογισμών ή εμπαιγμοί δαιμόνων.
• Τα όνειρα επλάνησαν πολλούς. Ο σοφός γέροντας Θεοστήρικτος, ο συγγραφεύς του Παρακλητικού κανόνα στην Υπεραγία Θεοτόκο, άρχισε να πιστεύει στα όνειρα και έπεσε σε πλάνη.
• Πώς θα ήταν δυνατόν να ενωθούμε με το Χριστό, αν μισούμε, περιφρονούμε ή κατακρίνουμε κάποιον;
• Το άκουσες εσύ που πας να κοινωνήσεις; Πρώτα συμφιλιώσου με εκείνους που σε έχουνε λυπήσει.
• Πάλι υποφέρεις. Τι να κάνουμε; Τίποτε δε συμβαίνει χωρίς το θέλημα του Θεού. Εφόσον ο Θεός φροντίζει και για τα πουλιά, είναι ποτέ δυνατόν να ξεχάσει εσένα; Την προσευχή να μην την αφήνεις, θα σε βοηθά.
• Σε τέτοιες δύσκολες στιγμές βοηθά το να κάνεις έναν περίπατο στο δάσος και να δεις πώς οι σκίουροι πηδούν από κλαδί σε κλαδί και τα πουλάκια δοξολογούν τον Κύριο. Μόνο ο ταλαίπωρος άνθρωπος στεναχωρείται και λυπάται. Ακόμη, ωφέλιμο θα ήταν να συζητά κανείς με κάποιον. Τα πραγματικά φάρμακα όμως είναι η υπομονή, η προσευχή και ο χρόνος.
• Οι άνθρωποι αποφεύγουν τη μέθη, την πορνεία, το κλέψιμο και άλλα παρόμοια πάθη (απ' αυτά οι περισσότεροι φυλάγονται), ενώ αδιαφορούν για τα πολύ χειρότερα ψυχικά πάθη όπως φθόνος, μνησικακία, περιφρόνηση, δολιότητα και φιλαργυρία που είναι η ρίζα των κακών. Για ορισμένους τούτο ασφαλώς θα είναι ακατανόητο και δυσκολοχώνευτο. Αυτά σάς τα έγραψα όχι για να σας δικαιολογήσω αλλά για να τα γνωρίζετε και έτσι να μπορείτε να καταλαβαίνετε την πνευματική ζωή από μια ευρύτερη άποψη.
• Το σπουδαιότερο πάντως είναι να διατηρεί κανείς την ειρήνη -γι' αυτό να μην ανακατεύεσαι σε ξένες υποθέσεις και να αποφεύγεις τις ανόητες φλυαρίες, την ανάγνωση εφημερίδων και την αναζήτηση των νέων (ειδήσεων).
• Είμαι 83 ετών ήδη και ευχαριστώ το Θεό για τις δύο παρηγοριές που έχω: γέρα μάτια για να διαβάζω ελεύθερα και δεύτερον που μπορώ να υπηρετούμαι μόνος -για τις αρρώστιες σιωπώ.
• Είναι έργο της θείας Χάριτος να κανονίσει, σε ποιόν, πότε και τι ειδών δώρα θα δώσει, σύμφωνα με τη Πρόνοια του Θεού.